สำหรับใครที่เคยลดน้ำหนัก เราเชื่อว่าไม่มากก็น้อย น่าจะเคยสัมผัสกับสถานการณ์ที่เรามักเรียกกันชินปากว่า “โยโย่” เป็นแน่ กล่าวคือเป็นสถานการณ์ที่พอลดน้ำหนักไปสักระยะแล้วหยุดพฤติกรรมการลดน้ำหนัก ร่างกายจะกลับมาอ้วนเร็วมากจนบางทีอ้วนกว่าเดิมด้วยซ้ำ

แต่ในแง่มุมของวิทยาศาสตร์ ความเข้าใจในปรากฏการณ์ Yoyo Effect นี้ยังคงเป็นเครื่องหมายคำถาม ว่าอะไรคือกลไกเบื้องหลังของการดีดกลับที่ว่า ซึ่งนั่นเองที่ทำให้เกิดงานวิจัยล่าสุดจากทีมนักวิจัยจาก ETH Zurich ที่ได้ค้นพบกลไกที่ทำให้เกิดปรากฏการณ์โยโย่แล้ว

งานวิจัยได้บรรยายว่าจากการทดลองในหนูทดลอง พวกเขาพบหนึ่งในข้อสังเกตุสำคัญที่อาจนำพาให้ไขความลับของปรากฏการณ์โยโย่ได้ นั่นคือการค้นพบว่าหนูที่ลดน้ำหนักสำเร็จไปแล้ว เซลล์ไขมันของพวกมันกลับมีความทรงจำเกี่ยวกับภาวะอ้วนซึ่งถูกควบคุมโดยกลไกอีพิจีเนติกส์ (Epigenetics) หรือระบบที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงเคมีเชิงบนดีเอ็นเอที่ส่งผลต่อการแสดงออกของยีน แทนที่จะเป็นการเปลี่ยนแปลงลำดับยีนเอง

ทีมนักวิจัยได้ศึกษาผลกระทบของการอ้วนต่อลักษณะอีพิจีเนติกส์ในหนูที่มีน้ำหนักเกินและหนูที่ลดน้ำหนักสำเร็จเหล่านี้ ตัวอย่างงานวิจัยนี้แสดงให้เห็นว่าภาวะอ้วนมีผลทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงอีพิจีเนติกส์ในเซลล์ไขมัน และการเปลี่ยนแปลงนี้ยังคงอยู่แม้หลังจากลดน้ำหนักแล้ว นั่นหมายความว่าเซลล์ไขมันยังคง "จำ" สภาวะอ้วนได้ และมีแนวโน้มที่จะกลับไปแสดงออกในสภาวะเดิมได้ง่ายขึ้นเมื่อได้รับอาหารที่มีไขมันสูงกลับเข้าไปอีก

จากผลการทดลองในหนูนี้เอง ทีมวิจัยจึงได้ทำการศึกษากับมนุษย์ด้วย โดยได้วิเคราะห์ตัวอย่างเนื้อเยื่อไขมันจากผู้ที่เคยมีความอ้วนและผ่านกระบวนการผ่าตัดลดน้ำหนักเช่นการผ่าตัดกระเพาะอาหาร จนพบว่าการแสดงออกของยีนในตัวอย่างเหล่านี้มีลักษณะคล้ายคลึงกับผลที่พบในหนูทดลอง กล่าวคือสอดคล้องกับข้อมูลเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงอีพิจีเนติกส์

แต่ผลการศึกษานี้บอกอะไรเราบ้าง? ช่วยให้เราป้องกันปรากฏการณ์ดังกล่าวได้ไหม? เป็นเรื่องน่าเสียดายอยู่เหมือนกันที่ในปัจจุบันยังไม่มีวิธีการทางเภสัชกรรมที่สามารถเปลี่ยนแปลงเครื่องหมายอีพิจีเนติกส์เหล่านี้ ดังนั้นทางแก้ที่การศึกษาชี้ให้กับเรา คือการป้องกันไม่ให้อ้วนตั้งแต่แรกจึงเป็นวิธีที่ดีที่สุดในการหลีกเลี่ยงภาวะโยโย่ โดยเฉพาะในเด็กและเยาวชนที่กำลังเติบโต เพราะเมื่อเซลล์ไขมันมีความทรงจำเกี่ยวกับภาวะอ้วนแล้ว การจะย้อนกลับไปแบบทันทีนั้นเป็นไปได้ยากเหลือเกิน

แต่ในขณะเดียวกัน ผลการศึกษาก็เปิดมุมมองใหม่ต่อเรื่องของความทรงจำอีพิจีเนติกส์ในเซลล์ไขมันเช่นกัน อีกทั้งยังแสดงให้เห็นว่าอาจมีเซลล์ชนิดอื่นนอกเหนือจากเซลล์ไขมันด้วย เช่น เซลล์สมอง หรือเซลล์ในหลอดเลือด ที่อาจมีผลต่อปรากฏการณ์โยโย่ในมนุษย์ ซึ่งนี่คือประเด็นที่นักวิจัยมีความตั้งใจที่จะศึกษาต่อไป